Cemo, Kemal Bilbaşar’ın Doğu Anadolu Bölgesindeki ağa, şeyh, köylü ilişkisini anlattığı 1967’de yayımlanmış romanıdır. 100 Temel Eserlerin arasındadır.
Cemo Kitap Özeti
Değirmenci Cano, bulunduğu yerin beyinin en iyi çalışanıdır. Bey, ona oldukça fazla güvenmekte, özel işlerini ona yaptırmaktadır. Bey, bir başka beyin kızı Kevi’ye gönül vermiş. Fakat Kevi’yi babası daha varlıklı bir başka beye vermiştir. Bir kaç güne Kevi gelin gidecektir. Cano’nun beyi bunu kabul edemez ve yardımcısı Cano’yu gelinin götürüleceği gün gelini kaçırıp kendisine getirmekle görevlendirir. Cano, günü gelince Kevi’yi kaçırır. Fakat dağda ona âşık olmuştur. Kevi de ona karşılık verince üç sene Kevi’nin babası olan beyden ve Cano’nun beyinden kaçarak yaşamaya çalışırlar. Bu arada bir de kızları olur: Cemo. Üç sene geçtikten sonra beyler peşlerini bırakırlar çünkü onlar kendi dertlerine düşmüşlerdir. Atatürk, ağalık sistemine son vermiş, bu yüzden bey ve ağalar menfaatleri için farklı yollar aramaya başlamışlardır.
Cano, Şeyh Mahmut adındaki beyin yanına sığınır. Karısını onlara emanet eder. Karısı Kevi ikinci çocuğuna hamiledir. Cano’nun askere gitmesi gerekmektedir. Nitekim askere gider. Parlak bir askerlik sürecinden sonra Şeyh Mahmut’un yanına döner. Belli miktarda parası da vardır artık. Hayaller kurarlar fakat evine geldiğinde kötü bir sürpriz onu beklemektedir. Karısı ikinci çocuklarını doğurmak için uzaklaşmış, onu bir daha gören olmamıştır.
Cano âdeta yıkılır. Değirmenciliğe başlar, tüm sevgisini Cemo’ya verir. Onu iyi yetiştirmek için çırpınır. Etraftaki tüm zenginler onu istemektedir. Fakat Cano, kızının gönlünü yapacak kişiye kızını verecektir. Gözü parada değildir. Bu arada, Sorikoğlu da Cemo’ya musallat olur, onu almak ister. Kızını Sorikoğlu’na vermek istemez. Bir süre sonra Şeyh Mehmut’un şehirde avukat olan oğlu köyü başka bir ağaya satmaya karar verir. Sorikoğlu köye talip olur. Cano bunu asla kabul edemez çünkü Sorikoğlu her kötülüğü yapacaktır.
Bir gün, Sorikoğlu, Cemo’yu kaçırmaya çalışır. Cemo direnir, Sorikoğlu kaçıramaz. Cano, kızına çok iyi dövüş öğretmiştir. Karar verir. Karlar yağmaya başladığında dövüşte başarılı olan kişiye kızını verecektir. Köyün delikanlıları o günü bekler.
Aşkın ve Direnişin Hikayesi: Kemal Bilbaşar’ın Cemo Romanı
Memo, ailesi Şeyh Sait tarafından öldürülmüş biridir. Dayısı onu yetiştirmiş ve çancılık sanatını öğretmiştir. Memo, bir gün şah kızı olan Senem’i görür. Aşık olur, Şahtan ister. Fakat bey olmadığı için şah onu kovar ve bir de tutuklattırır. Askere alınır ve Diyarbakır’a askerliği çıkar. Senem’i göremeyeceği için çok üzgündür. Memo, önceleri Zaza olduğunu sanan bir komutandan sürekli dayak yer. Daha sonra bir başka komutan gelir ve ona yardımcı olur. Askerden döndüğünde Senem’in evlendiğini duyar, dünyası yıkılır. Yengesi sürekli onu evlendirmeye çalışır. Memo hiçbir kıza yüz vermez.
Memo, bir iş sırasında Cemo ile karşılaşır. Bu yabani kıza hayran kalır o yüzden babasından ister. İlk defa Cemmo da razı olunca Cano büyük bir mutlulukla kızını verir. Memo, karısını alarak dayısının evine götürür. Yengesi kendi istediği kızları almadığı için çok kızar ve evden ayrılır. Cemo, bu yaşayışa çok zor alışır. Ev işi hiç bilmemektedir. Köydeki kadınlarla da sürekli kavga eder. Bu arada Cano’nun başı sıkışmıştır. Onun kaldığı yerleri arsaları Sorikoğlu en sonunda satın almıştır. Köyün ağası o olacaktır ve kızını vermediği için de Cano’ya eziyet edecektir. Cano, damadından yardım ister. Memo, köyde etrafına bir grup toplar. Komutanı sayesinde devlet onlara tapulu arsalar verir. Bu grupla oraya göç ederler. Arsaları birlikte işleyerek hiçbir ağaya vergi vermeyeceklerdir. Bir ara her şey yolunda gibidir, fakat Sorikoğlu onlara yapmadığını bırakmaz.
Memo, karısı hamile olduğundan çan satmaya gider. Yolda ona Sorikoğlu pusu kurdurmuştur. Bu pusudan kurtulur, fakat herkes onun öldüğünü sanmaktadır. Bu arada eski sevgilisi Senem’Ie karşılaşır. Onu kuma olarak alır ve onun oymağının beyi olur. Fakat aklı Cemmo’dadır. Bir süre sonra köyüne geri döner. Köyde her şey darmadağın olmuş, devletin verdiği araziler Sorikoğlu tarafından yakılmıştır. Pek çok köylü öldürülmüştür ve herkes çok zor durumdadır. Sorikoğlu Cemo’yu da kaçırmak isterken onun hamile olduğunu öğrenmiş ve karnına vurmuştur. Cemmo’nun hastanede olduğunu öğrenen Memo hastaneye koşar. Fakat karısının çocuğunu kaybettiğini ve kaymakam vekiline götürüldüğünü öğrenir. Bu işin altında Sorikoğlu’nun olduğunu düşünür. Köye gider ve Sorikoğlu’nun kaymakam vekili ile evinde şölen hazırladığını, Cemo’yu da oynatacağını duyar. Sorikoğlu’nun evini basar ve Cemo’yu kurtarır. Sorikoğlu ağayı da öldürür ve evi yakar. Sonra kayınpederi Cano, karısı Cemo ile bey olduğu Dersim’e doğru yola çıkarlar.
