Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Ahmet Hamdi Tanpınar‘ın romanlarından biridir. İlk baskısı 1961 yılında Remzi Kitabevi tarafından yayımlanmış olup eserin yayın hakları Dergâh Yayınları’na aittir. Roman, Türk insanının Doğu ile Batı arasında bocalamasını irdeler.
Saatleri Ayarlama Enstitüsü Kitap Özeti
Hayri İrdal, mütevazı bir ailede dünyaya gelir. Dayısının doğum gününde hediye ettiği saate olan merakı, saatlerin ailesindeki önemini de artırır. Dedesinden kalan ve “mübarek” olarak adlandırdıkları saat, evin en kıymetli eşyalarından biri olarak korunur. Gençlik yıllarında, saat tamiri işini Nuri Efendi’nin yanında öğrenir. Bu süreçte geçirdiği zaman, hayatının en güzel anları olur. Nuri Efendi, zamana ve dakikalara büyük önem veren biridir ve zamanın israfının büyük bir günah olduğunu düşünür. Hayri İrdal, saat tamirini öğrenirken, aynı zamanda Nuri Efendi’nin bakış açısıyla hayata da farklı bir perspektiften bakmaya başlar.
Nuri Efendi’nin vefatından sonra bir süre askerlik yapar ve döndüğünde Abdüsselam Bey’in yanında çalışarak onun yardımcısı olur. Abdüsselam Bey, eski bir zengindir ancak zamanla borçlanmaya başlar. Ölümünden sonra tüm mirasını sevdiği çocuğu Zehra’ya bırakır. Ancak Abdüsselam Bey’in borçları nedeniyle başka bir miras kalmamıştır. Reddi miras talebiyle ortaya çıkan Hayri İrdal, kimseyi ikna edemez ve Şerbetçibaşı Elması’nın Abdüsselam Bey’e ait olduğunu söylemesi dikkatleri üzerine çeker. Bu arada Emine ile olan evliliği sırasında ikinci çocukları Ahmet dünyaya gelir. Hayri İrdal, akıl sağlığının muayenesi için hastaneye yatırılır ve burada Dr. Ramiz Bey ile tanışır.
Emine’nin ölümüyle Hayri İrdal, iki çocuğu Zehra ve Ahmet ile yoksulluk içinde yaşamaya başlar. Kendi düzenini sağlayamaz ve zamanını kahve köşelerinde geçirirken çocuklarıyla yeterince ilgilenmez. Daha sonra Pakize adlı bir kadınla ikinci evliliğini yapar, ancak düzenli bir hayatı oluşturmakta başarısız olur. Dr. Ramiz’in tanıştırdığı Halit Ayarcı sayesinde hayatında önemli bir değişim yaşar. Halit Ayarcı, Hayri İrdal’ın saatlere olan ilgisinden etkilenerek Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nü kurar ve çalışanları arasından seçim yaparlar. Nuri Efendi ile Halit Ayarcı, zihniyet ve dönem farklılıklarına rağmen Hayri İrdal’ın hayatındaki belirleyici figürlerdir. Bu sayede zamanın, saatin hatta dakikaların bile önemini daha iyi anlar.
Kurdukları enstitü kısa sürede popüler hale gelir ve yurt dışından teklifler alırlar. Hayri İrdal artık zengin bir kişidir ve evinde lüks partiler düzenler. Ancak, bu lüks hayata uyum sağlayamayan eşi ve yakınları arasında komik durumlar yaşanır. Hayri İrdal, “Ahmet Zamani Efendi” adlı kitabı çıkararak ve oğlu Ahmet ile tasarladığı saat benzeri enstitü binasıyla ününe ün katar. Enstitü çalışanları için evler tasarlamak istediğinde, destek verenler kabul etmeyince hayal kırıklığına uğrar. Bu durum Halit Ayarcı’yı çok endişelendirir ve enstitüyü kapatmaya karar verir. Bir süre sonra Halit Ayarcı trafik kazası geçirir. Hayri İrdal, Halit Ayarcı’yı son kez evinde görmüştür. “O, toplum için kandırmacaları olan bir suçtu. İnsanları zamanı boşa harcamaya, Hakk’ın yolundan saptırmaya şeytanın başvurduğu yollardan biridir.” şeklinde düşünür.
Harika